Bùi Hạnh Cẩn
(1919 - 2020) Ông sinh ngày 16 tháng 5
năm 1919 tại thôn Vân Tập, xã Minh Tân, huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định, trong một gia đình Nho giáo.
Cha ông là nhà nho Bùi Trình Khiêm (1880 -
1951), Đại biểu Quốc hội khoá I của Việt Nam. Bùi Hạnh Cẩn
là một nhà báo,
nhà thơ,
dịch giả và nghệ nhân tranh chữ người Việt Nam. Ông từng giữ chức quyền Tổng
biên tập Báo Thủ Đô (nay là Báo Hà Nội Mới); Giám đốc
Nhà xuất bản Hà Nội; Uỷ viên thường trực, Chánh văn phòng Hội Nhà báo Việt Nam;
Sáng lập viên Hội Nhà văn Việt Nam; Tổng thư ký Hội Văn
học nghệ thuật Hà Nội.
Ông có một
người con gái là PGS.TS. Bùi Thị An,
Đại biểu quốc hội Việt Nam khoá XIII.
Khoảng năm
1938-1939, Bùi Hạnh Cẩn lên Hà Nội,
ban đầu ông tham gia Hội Truyền bá Quốc ngữ,
cùng với Nguyễn Hồng Nghi (về sau
là đạo diễn, nghệ sĩ nhiếp ảnh), Nguyễn Trinh Cơ (giáo sư,
bác sĩ),
mang bảng, phấn đến các chợ, bến xe, những nơi có đông người để dạy học. Ông
còn cùng với Nguyễn Hồng Nghi tổ chức diễn kịch của Nguyễn Bính để lấy tiền ủng hộ quỹ Hội Truyền bá Quốc ngữ.
Từ trước Cách mạng tháng 8 năm 1945 ông đã từng viết cho
nhiều tờ báo nên có dịp tiếp xúc với các luồng tư tưởng tiến bộ đương thời. Bùi
Hạnh Cẩn bắt đầu viết báo, những bài đầu tiên của ông xuất hiện trên các tờ Ngọ
báo, Đông Pháp, Tin tức, Tiểu thuyết thứ Năm, Đàn bà... Các bài báo của ông
thời kì này chủ yếu bàn về các vấn đề văn hóa,
văn học
nghệ thuật. Bùi Hạnh Cẩn là người thích cái
mới, ghét sự rập khuôn, chính vì vậy mà ông viết cho những tờ báo có nhiều cách
tân về nội dung cũng như hình thức như Ngày nay (của nhóm Tự lực văn đoàn), Tiểu thuyết thứ năm… Thần
tượng của ông là những nhà văn, nhà báo luôn đề cao sự sáng tạo, mở đường cho những trào lưu văn hoá,
văn học,
ngôn ngữ
như Phạm Duy Tốn, Dương Bá Trạc, Phan Kế Bính, Nguyễn Bá Học... Đặc biệt, Bùi Hạnh Cẩn rất ủng
hộ sự hiện đại hóa ngôn ngữ báo chí của Hoàng Tích Chu.
Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, Bùi Hạnh Cẩn về
công tác tại Nam Định, ông được cử làm Kiểm soát viên tài liệu của Ty Bình
dân học vụ tỉnh Nam Định, có nhiệm vụ chuyển tài liệu cho mọi người đọc, học và
nghiên cứu. Tại quê nhà, ông đã tham gia viết tờ Nam Định kháng chiến, do nhà
báo Chu Hà (Lã Xuân Choát) phụ trách
chung về kĩ thuật, ngoài ra có Sao Mai (Tân Khải Minh) và một vài
người khác. Nam Định kháng chiến và tờ báo Tia sáng (Étincelle in bằng tiếng Pháp,
do Hữu Ngọc phụ trách) toả đi khắp các xã, huyện, đưa vào thành phố, phát đến
tận tay lính lê dương, làm tốt nhiệm vụ thông tin
và địch vận.
Khi vai trò
của tờ Nam Định kháng chiến không còn phù hợp với tình hình mới, Báo Công dân
ra đời. Báo do Chu Hà làm Thư ký tòa soạn, Trúc Đường (Nguyễn Mạnh Phác), Sao Mai, Bùi
Hạnh Cẩn lại tiếp tục làm cho Báo Công dân, sau bổ sung thêm Trần Lê Văn, Lộng Chương… Cũng như phần lớn những nhà báo
kháng chiến lúc đó, Bùi Hạnh Cẩn thể hiện sự linh hoạt trong việc sử dụng ngòi
bút của mình. Lúc ông viết truyện ngắn, kịch,
làm thơ trữ tình, khi ông làm thơ trào phúng, kí, phóng sự,
thậm chí đưa cả những tin chiến sự ngắn. Ông phụ trách mục "Trên đe dưới
búa" với lối viết giản dị theo thể văn vần được bạn đọc rất hoan nghênh.
Từ đó, hình thức này được nhiều nhà báo cách mạng thời bấy giờ vận dụng.
Sau ngày hòa bình lập lại (1954), Bùi Hạnh Cẩn
lên thủ đô tiếp tục tham gia công tác báo chí. Đầu tiên là tờ Thủ đô (nay là
báo Hà Nội mới) mà gần như ông phải quán xuyến hết
phần nội dung của báo. Ông từng giữ cương vị là Quyền Tổng biên tập báo Thủ đô
Hà Nội, Uỷ viên thường trực, Chánh văn phòng Hội Nhà báo Việt Nam.
Các tác phẩm
báo chí của ông gắn với các bút danh Thôn Vân, Hạnh, Lê Xung Kích… đã là hiện
thân của sự gắn bó thẳm sâu của ông với quê hương, đất nước và sự tài hoa,
trách nhiệm công dân của nhà báo với hơn 70 năm cầm bút. Dù ở vị trí nào - phóng viên,
biên tập viên, cán bộ quản lí, ông đều chất
phác, dễ gần, năng nổ, xông xáo.
Các bài viết
của Bùi Hạnh Cẩn cùng với Xích Điểu (Trần Minh Tước) viết bài trên mục
"Đánh mấy vần" trên Báo Thống nhất, mục "Qua các dòng tin"
trên Báo Lao động, mục "Ong vò vẽ" trên Báo Tiền phong, như chiếc vòi
của con ong chích vào những vấn đề của cuộc chiến và của cuộc sống nội tại với
các bài như "Các thứ "siêu"… Mỹ", "Con Lôi Long",
"Hiện đại hay hại điện"… Bạn hữu của ông vẫn không quên giọng văn ví
von, mỉa mai, châm biếm đối với những thói hư tật xấu của người đời, và phong
cách hài hước, châm biếm, đả kích sâu cay.
Nhắc đến một
Bùi Hạnh Cẩn nhà văn, nhà báo, còn phải kể thêm một Bùi Hạnh Cẩn thi nhân. Hồn
thơ đến với ông từ tuổi hoa niên. Ông lại có một người em họ là thi sĩ đồng quê
Nguyễn Bính, mà hai người thường xuyên thù tạc
để sau này ông viết nên thiên hồi ký "Nguyễn Bính và tôi". Ông còn là
tác giả của hơn 100 đầu sách, biên soạn, dịch… trong đó phải kể đến các công
trình dịch thơ của Hồ Xuân Hương, "Chinh phụ ngâm" của Đoàn Thị Điểm và Đặng Trần Côn hay "Nguyễn Bính và
tôi", "441 bài thơ Đường", "Thăng Long thi văn tuyển"…
Ông là hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam từ khoá 1, Giám đốc Nhà xuất bản
Hà Nội, Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Hà Nội.
Phòng VHTT sưu tầm và giới thiệu